«Մեր ազգային հիվանդությունը` օտարամոլությունը, շատ արժեքների հիմքեր խախտեց»

Օրերս լույս է տեսել ԳԱՅԱՆԵ ԱԹԱՆՅԱՆԻ «Բացված փեղկեր» բանաստեղծական ժողովածուն: Ընթերցողին Գայանե Աթանյանը ծանոթ է նաև «Ջավախքի ժպիտներ», «Ճակատագիր» գրքերով:

-Բացված փեղկերը աշխարհին նայելո՞ւ համար են, թե՞ սեփական աշխարհն ընթերցողի առջև բացելու:

-Ավելի շատ` սեփական աշխարհը բացելու: Ես գրքի առաջաբանում նշել եմ, մեջբերելով Թումանյանի խոսքերը, որ գրողի աշխարհը փակ տան է նման, և ընթերցողը, գրականագետը միջանցքում են մնում: Ես բացել եմ սրտիս փեղկերը և բոլորին հրավիրում եմ իմ ներաշխարհ` բանաստեղծական, մարդկային, հոգեկան:

-Ձեր բանաստեղծությունները հրապարակախոսակա՞ն շեշտադրում ունեն:

-Որոշ առումով` այո, նաև` հայրենասիրական: Ցանկացած հրապարակախոսության, սրտացավ, թեկուզ քննադատական վերաբերմունքի հիմքում հայրենասիրությունն է: Ես անտարբեր չեմ իմ երկրի, իմ ժողովրդի նկատմամբ: Ճիշտ է, ինչ-որ բան փոխելու մարմաջ չունեմ, բայց անտարբեր անցնելու իրավունք էլ չունեմ` և՛ որպես քաղաքացի, և՛, առավել ևս, որպես գրքի մարդ:

-Գրողներն ավելի հաճախ անժամանակության, անմահության որոնումների մեջ են: Չե՞ն խանգարում իրար իրականությունն ու երևակայական աշխարհը:

-Իմ ցանկացած տողում իրական կյանքն է: Երևակայական աշխարհը մի քիչ խորթ է ինձ, ես երևակայական ստեղծագործություններն էլ մեծ սիրով չեմ ընթերցում և, անկեղծ ասած, հոգով չեմ ընկալում:

-Համամի՞տ եք, որ այն, ինչ կատարվում է մեր շուրջը, և ինչի արտացոլումն ամեն օր տեսնում ենք մամուլում, հեռուստատեսությամբ, հսկա նյութ է գրողի համար:

-Ինչ-որ առումով` այո, ինչ-որ առումով` ոչ: Գրողին կարողացել են (մեծ ջանքերի գնով, թե հեշտությամբ) մղել իր գրասեղանի հետևը, չեզոքացնել քաղաքական կյանքից: Մամուլը կարողանում է մի քիչ հաշվեկշիռը պահպանել, բայց հեռուստատեսությանն ընդհանրապես չեմ վստահում: Գրողն իր գրասեղանի հետևում, իր թղթի առաջ է ճակատամարտ մղում, իր հաղթանակը տանում: Դա սխալ է, գրողը պետք է լինի առաջին գծում, ինչպես նախկինում էր: Բայց պետք է ասեմ, որ վերջին շրջանում առաջընթաց է նկատվում գրողի ձայնը տեղ հասցնելու, գրողի մեջքը շտկելու առումով: Լևոն Անանյանը կարողացավ դիրքերն ամրացնել, գրողի մեջքը շտկել, իսկ Կարինե Խոդիկյանը («Գրական թերթի» համարները հիացմունքով եմ ընթերցում) գրողին գրասեղանի հետևից հանեց: Գրողն արդեն իր կարծիքն է հայտնում և՛ կյանքի վերաբերյալ, և՛ ճարտարապետության, և՛ քաղաքի, և՛ ժողովրդի: Չի կարելի սահմանափակվել միայն գրական ստեղծագործություն տպագրելով:

-Տպագրվել եք գրական մամուլում, թղթակցել եք «Գրական թերթին»: Ի՞նչ կասեք այդ դաշտի մասին:

-Մի քիչ կառանձնացնեմ «Նարցիս» հանդեսը, ուր և՛ համաշխարհային, և՛ արդի գրականությանն ես ծանոթանում: Վատ չէ, բայց իմ ուզածը չէ: Գուցե մի քիչ խիստ եմ, գուցե ճաշակի հարց կա նաև, որովհետև երիտասարդ գրողներին, անկեղծ ասած, չեմ ընկալում, իրենց ոճն ինձ հոգեհարազատ չէ: Ժամերով կարող եմ սուզվել Համո Սահյանի աշխարհի մեջ. և՛ ազատ զգալ, և՛ հոգեպես թեթևացած, և՛ իմ հարցերի պատասխանները գտնել: Նա միշտ արդիական է: Չգիտեմ ինչ ուղղություն են ընտրել երիտասարդները, նրանց աշխարհը այլ է, իմ աշխարհը` այլ: Ես ավելի հողեղեն, հողածին եմ, ինչպես Համո Սահյանն էր ասում, նրանք, ձեր ասած, այդ եթերային, երևակայական աշխարհի կրողն են:

-Դուք նրանց չեք կարդում, իսկ իրենք` Ձե՞զ:

-Չեմ հետաքրքրվել, չի բացառվում, որ իրենք էլ ինձ չկարդան, ծանոթ չլինեն: Դեռ չեմ մտածել այդ մասին: Նոր եմ լիարժեք դուրս գալիս գրական աշխարհ, դա շարունակական գործընթաց է, գուցե սկսեն կարդալ, գուցե և` ոչ:

-Պոետիկ տողը բուժում է հոգին: Այսօրվա բանաստեղծությունն ունի՞ այդ ուժը:

-Այսօրվա բանաստեղծությունը թող չխախտի ընթերցողի հոգու հավասարակշռությունը, իր բուժելը պետք չէ: Գիտե՞ք ինչն է ցավ պատճառում. իրենք ազատ երկրի, ազատ ժողովրդի ազատ բանաստեղծներ ու զավակներ են, բայց պիտի իմանան, որ սահման կա ամեն ինչի: Ես եմ` իմ մտածումները: Դու գուցե շատ անպարկեշտ մտածումներ ունես, ինչո՞ւ ես ընթերցողի գլխին փաթաթում քո մտածումը, իղձը, լեզուն:

-Չե՞ք կարծում, որ ինչ-որ տեղ բնականոն է, որ փոխվել են այսօրվա գրողի աշխարհայացքն ու լեզուն` ձեռագիրը:

-Ես ավանդապաշտ եմ, գուցե դրանից է, որ մի քիչ խիստ եմ դատում: Ի՞նչ է նշանակում` լեզուն փոխվել է: Տերյանի լեզուն միշտ էլ արդիական է, շատ տեղերում` չգերազանցված: «Ա»-ով գրե՞լն է նորարարական: Իրենց թվում է, եթե ճոխ բառեր, շատ քիչ հնչած բառեր օգտագործեն` դրանով առաջընթաց են ապահովում: Սաղարթները, դեմ չեմ, պիտի բնականոն գրական ծառը տարածեն, բայց արմատներից չկտրվելով: Եթե արմատից կտրվես, սաղարթդ շատ կարճ կյանք կունենա:

-Գրելու համար համարձակություն է պետք, եթե գրելը ապրել է նշանակում: Համամի՞տ եք:

-Համամիտ եմ, ու շատ հաճախ դժվար է ասել` գրե՞լն է համարձակություն տալիս մարդուն, թե՞ համարձակությունն է գրելու հնարավորություն տալիս: Երկուսն էլ ինքնաբուխ են գալիս, գուցե նաև խառնվածքի հարց է: Ամեն գրող ըմբոստ հոգի չէ, համարձակ տեսակ չէ, գուցե դրանով է գրողների աստիճանը որոշվում: Անձամբ իմ մասին ասեմ` ես մի քիչ ըմբոստ տեսակ եմ, երևույթների կողքով չեմ կարողանում անտարբեր անցնել, բարձրաձայնում եմ: Թե ինչպե՞ս է ընկալվում, դա արդեն դիմացինի խնդիրն է, որովհետև ես ի վերուստ ինձ տրված կոչմանը համարժեք քայլ եմ անում. եթե երևույթը պախարակելի է` պախարակել, եթե գովելի է` գովերգել: Ինձ թվում է, իմ առանձնահատկություններից մեկն էլ այն է, որ գովելիս էլ եմ շռայլ, պախարակելիս էլ:

-Լավ գործը, լավ տողը դառնում են ուրիշինը: Երբեմն նույնիսկ մոռանում են խոսքերի հեղինակին, բայց տողը, բառը մնում են: Մտածե՞լ եք սրա մասին, որ այն, ինչ գրում եք, միայն Ձերը չէ:

-Ես շատ շնորհակալ կլինեմ, եթե իմ տողը, իմ ապրումները նաև մեկ ուրիշի ապրումների արտացոլանքը լինեն: Եվ դրա ականատեսը, անհամեստորեն ասեմ, բազմիցս եղել եմ: Առաջին գրքիս ընթերցումից հետո ասել են` այ, այս պատասխանն էի ուզում` թե ինչն է անհանգստացնում ժամանակակից մարդուն, և Ձեր տողում գտա: Ինձ համար մեծ պատիվ կլինի, եթե իմ տողը ուրիշինը դառնա:

-Ինչի՞ց եք վախենում ամենից շատ, որ «խիղճը կմնա հավերժ զնդանվա՞ծ»:

-Աչքով և մտքով կույր չլինելով` շատ եմ անարդարության, անխղճության պատին բախվել և, համենայն դեպս, այս քարացած դարում ես, իրոք, որոնում եմ խիղճը: Որովհետև, եթե ամեն մեկը խղճով մոտենա և՛ իր արած աշխատանքին, և՛ դիմացինին, շատ բան կփոխվի: Զնդանված է խիղճը: Ես ուզում եմ բացել խղճի առաջ բոլոր դռները:

-Կարծում եք` դա մե՞ր ժամանակի խնդիրն է, թե՞ միշտ է եղել:

-Միշտ էլ եղել է, բայց հիմա ահռելի չափերի է հասել, կյանքի դժվարությանը զուգահեռ մարդու մեջ կենդանական բնազդներն են արթնացել և շատ ակտիվ են: Մարդն ինքնազսպման աստիճան պիտի ունենա: Ամեն ինչում չափի զգացում է պետք: Հիդրոկայան ես կառուցում` ամբողջ ջուրը կլանելով, չես թողնում, որ գետն իր ընթացքով գնա, մի երկու թուփ ու ծառ ջրի:

-Սիրո մասին եք նաև գրում: Սե՞րն էլ է եղծվել:

-Կարելի է ասել` ամենաաղճատվածը, ապականվածը, որ կա մեր կյանքում, ցավոք, հենց սերն է։ Այն, ինչին ականատես ենք լինում եթերում, երբեմն գրականության մեջ, իրական կյանքում էլ, ուղղակի ողբերգություն է։ Սերն ինձ համար մի տաճար է, ուր ամեն ձևով մուտք գործելը սրբապղծություն է։ Շատերի համար այն բազմադուռ է, ոնց ասես մտնում, ելնում են, եղծում, ու դրանից էլ եմ ես սարսափում. ո՞ւր ենք հասնելու այսպես։ Քնել-զարթնելու պես մի բան են դարձել ամուսնությունն ու ամուսնալուծությունը։ Կամ կանայք իրենցից տարիքով փոքրերի հետ են ամուսնանում։ Եվրոպայից ինչո՞ւ լավ բաներ չենք ընդօրինակում, բարձր մշակույթն ինչո՞ւ մուտք չի գործում։ Մենք այնքան հարուստ մշակույթ, ներաշխարհ ունենք, բայց մեր ազգային հիվանդությունը` օտարամոլությունը, շատ արժեքների հիմքեր խախտեց:

-Այս տարի գրքի համաշխարհային մայրաքաղաքը Երևանն է: Սա նո՞ւյնպես նորամուծություն է:

-Դա գովելի քայլ է` լավը վերցնենք, զարգացնենք, դարձնենք մերը։ Էլի Համո Սահյանին դառնամ. տրիոլետների ժանրը, որ միջնադարյան եվրոպական ոճ էր, այնքա՜ն հայացրեց: Այդպես վերցնենք լավն ու մեր ազգային հանդերձը հագցնենք: Կապկելու, թութակի նման կրկնելու դեպքում Եվրոպան էլ մեզ չի հարգի, աշխարհն էլ:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ